آرشیوی۱۳۷۶: گفتگو با شهلا حبیبی/ تهیه برنامه عمل

تهیه «برنامه عمل ملی زنان جمهوری اسلامی ایران» در آستانه ششمین سال فعالیت دفتر امور زنان در نهاد ریاست جمهوری، خبر در خور توجهی بود که از سوی مسؤولین این دفتر اعلام شد.

روشن است که «برنامه ریزی» برای تحقق آرمانها، از اصول اولیه بوده و اهداف و آرزوها اگر در قالب برنامه های مشخص و زمان بندی شده در نیاید، همواره در مرحله شعار و کلی گویی باقی مانده و گاه به سلب اعتماد مخاطبین خود می انجامد.

به همین سبب خبر تهیه این برنامه، انگیزه ای برای انجام گفتگو با سرکار خانم شهلا حبیبی، مشاور رئیس جمهور و ریاست دفتر امور زنان در باره آخرین فعالیتهای این دفتر بود که مشروح آن تقدیم خوانندگان گرامی می شود.

پیام زن ـ سرکار خانم حبیبی، ضمن تشکر از وقتی که در اختیار ما قرار دادید، اخیرا خبر تهیه برنامه عمل ملی زنان در جمهوری اسلامی ایران را اعلام کردید. از چه زمانی و با چه انگیزه ای این موضوع مطرح و پیگیری شد؟

بسم اللّه الرحمن الرحیم. طبیعی است برای تحقق هر هدفی بهترین و مهمترین راه برنامه ریزی برای طی مسیر و روشن کردن ابعاد مختلف حرکت می باشد. در مبحث زنان نیز پس از اطلاعات و تجاربی که طی سالهای پس از انقلاب اسلامی در مورد چگونگی تحقق آرمانهای والای نظام اسلامی در مورد زنان به دست آمده، وقت آن رسیده است که برنامه عملی را به منظور دستیابی هر چه سریعتر به اهداف مشخص در دست داشته باشیم.

بنابراین فکر تهیه یک برنامه ملی با توجه به رهنمودهای رهبر کبیر انقلاب(ره) و مقام معظم رهبری، هماهنگ با شاخصهای مطرح در برنامه های توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی از مدتها پیش وجود داشت. اما پس از برگزاری چهارمین کنفرانس جهانی زن که طی آن سندی تحت عنوان برنامه عمل زنان جهان با حضور نمایندگان بیش از ۱۹۰ کشور در پکن تصویب شد، کشورها توافق کردند هر کدام برنامه عمل ملی خود را ظرف دو سال پس از برگزاری کنفرانس تهیه و تدوین نمایند. بدین ترتیب موضوع این توافق، روند تهیه

برنامه عمل زنان در جمهوری اسلامی ایران را سرعت بخشید. چرا که ما معتقدیم اسلام بهترین راهکارها را برای زندگی مطلوب زنان ارائه داده و مشارکت در این حرکت جهانی را فرصتی می دانیم تا حرف خود را بزنیم و برتریهای مکتب خود را در حل معضلات و بحرانهایی که زن امروز با آن درگیر است به صورتی مدون، عملی و مستند ارائه کنیم.

بدون شک این اولین برنامه عمل یک کشور اسلامی است که قصد دارد با پرهیز از هرگونه افراط و تفریط، جایگاه زن را بر اساس دیدگاههای اسلام ناب محمدی(ص) ترسیم نماید.

اولویتها و ویژگیهای این برنامه عمل چه خواهد بود؟

اولویتها با در نظر گرفتن فرهنگ و قوانین اسلامی همچنین نیازها و نقاط ضعف موجود در امور زنان بر اساس نظرات و رهنمودهای مقام معظم رهبری تعیین خواهد شد.

معظم له در سخنرانی اخیر خود در جمع بانوان استان آذربایجان غربی و نیز شورای فرهنگی، اجتماعی زنان همه آنچه را که لازم است، به طور روشنی بیان فرمودند. ایشان موضوع کوتاهی یا تعرض نسبت به حقوق و شخصیت بانوان در بعضی از بخشهای زندگی را معظلی جهانی می دانند که باید حل شود. برای حل آن نیز موقعیت زن را در سه قلمرو، مورد عنایت قرار می دهند. اول قلمرو انسانی و نقش زن به عنوان انسان در راه تکامل معنوی و نفسانی است. قلمرو دوم در زمینه فعالیتهای اجتماعی، سیاسی، علمی و اقتصادی و قلمرو سوم به عنوان یک عضو در خانواده است که باید حقوق و جایگاه وی محفوظ و دور از تعرض باشد.

تلاش خواهد شد برنامه عمل ان شاءاللّه بر اساس این اولویتها و دیدگاهها تهیه شود و در واقع مهمترین ویژگی آن نیز همین خواهد بود.

ظاهرا برنامه عمل ملی زنان کشورها باید بر اساس سند پکن تنظیم شود. آیا می توان دیدگاههای این سند و دیدگاههای اسلامی را در یک برنامه عمل جمع کرد؟

سند پکن بر ۱۲ محور اصلی شامل موضوعات بهداشت، حقوق بشر، اشتغال، اقتصاد، آموزش، فقر، خشونت، درگیریهای مسلحانه، دختربچه ها، محیط زیست، رسانه های گروهی و مشارکت در سطوح تصمیم گیری استوار است که البته از نظر ما سند بی نقصی نیست، منتهی حسن قضیه این است که بر اساس یکی از بندهای این سند مبنی بر لزوم احترام به فرهنگهای مختلف، کشورها در ترسیم خطوط فرهنگی خود در برنامه عمل ملی آزادند. بویژه اینکه بسیاری از کشورها از جمله جمهوری اسلامی ایران سند را با تحفظات و شروطی پذیرفته اند و ما نیز مشخصا موارد غیر قابل قبول از نظر فرهنگ خود را رد کرده و از پذیرش آن سر باز زده ایم. بنابراین با افتخار برنامه عمل ملی خود را بر اساس رهنمودهای مقام معظم رهبری که برخاسته از اسلام واقعی است تهیه و تدوین خواهیم کرد.

به عبارت دیگر هر کشوری بر اساس نیازهای خود ۱۲ محور اصلی سند را اولویت بندی می نماید. مثلاً ممکن است در کشوری فقرزدایی اولویت اول باشد و اشتغال و اقتصاد اولویت دوم و الی آخر و در کشور دیگری دختربچه ها اولویت اول قرار گیرند و مبارزه با خشونت اولویت بعدی. در کشور ما می بایست حمایت از جایگاه زن در خانواده، رشد آموزش و تحصیلات عالی، زمینه سازی برای حضور هر چه بیشتر زنان در فعالیتهای علمی و آگاهی و مشارکتهای سیاسی آنان در اولویتهای نخست قرار گیرد.

اساسا یکی از اهداف ما در این هم آوایی جهانی همین است که از این رهگذر دیدگاههای اسلام را در قالب راهکارهای عملی برای بهبود وضعیت زنان پیش روی جهانیان قرار دهیم. به هر حال برنامه عمل کشورها به دست یکدیگر می رسد و مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد.

امیدواریم ارائه برنامه عمل ملی ما صریحترین و محکمترین پاسخ به تبلیغات سوءتفکر غربی و سکولاریستی نسبت به جایگاه زن در اسلام باشد و به زنان جهان کاربردهای عالی و همه جانبه توصیه های اسلام را بشناساند.

این برنامه چگونه و توسط چه کسانی تهیه خواهد شد؟

کلیه وزارتخانه ها و سازمانها بر اساس دستوری از سوی دفتر مقام محترم ریاست جمهوری موظف به بررسی ارتباط حوزه مسؤولیت خود با محورهای مورد نظر در پیشرفت و بهبود وضعیت زنان شده و می بایست گزارش پیشرفت کار خود را به صورت ماهانه از طریق دفتر امور زنان به دفتر مقام محترم ریاست جمهوری ارائه نمایند.

کارشناسان دستگاههای مختلف، این برنامه را بر اساس اولویت بندی که ذکر شد تهیه خواهند کرد و سپس در کمیته ای تلفیق و به صورت برنامه عمل ملی ارائه خواهد شد.

طبعا پس از تهیه و تصویب برنامه عمل، نحوه اجرا و نظارت بر اجرا از مراحل مهم کار است، چه تشکیلاتی بر نحوه اجرای آن نظارت خواهد داشت؟

قاعدتا دفتر امور زنان باید بر این امر نظارت داشته باشد، اما در اینجا باب مبحث دیگری گشوده می شود که ناگزیر از اشاره به آن هستم.

اساسا برای پیشبرد وضعیت زنان نیاز به یک دستگاه اجرایی قوی و با نفوذ در سطوح تصمیم گیری و نظارت است. چنین تشکیلاتی باید دارای ویژگیهایی باشد که می توان آنها را در ۵ مورد مشخص کرد. اول اینکه باید این تشکیلات توانایی جمع آوری و تجزیه و تحلیل

آمار و اطلاعات به تفکیک جنسیت را داشته باشد و بتواند از منظر تحلیل جنسیتی، آمارها را مورد بررسی قرار دهد. باید بتوان زنان و مردان، نقش و جایگاه هر کدام را در ابعاد مختلف اشتغال، بهداشت، مشارکت سیاسی و … در آینه آمار دید.

ویژگی دوم این تشکیلات نقش آنها در طراحی، برنامه ریزی و سیاستگذاری در جهتی است که ارتقاء و بهبود وضعیت زنان را به دنبال داشته باشد. یعنی بتواند در سطوح برنامه ریزی و طراحی، برنامه هایی را ارائه دهد که عقب ماندگیهای زنان را جبران کند و در کوتاهترین مدت آنان را به سطح مطلوب از رشد و بالندگی برساند. در واقع این سازمان باید توانایی اصلاح سیاستها و قوانین موجود را داشته باشد.

ویژگی سوم اجرای برخی از برنامه های خاص بهبود وضعیت زنان است. تشکیلات دولتی مربوط به زنان قطعا نمی تواند تمامی زمینه های اجرایی امور زنان را به عهده گیرد، زیرا این وضعیت نوعی دولت در دولت خواهد بود. ولی برخی از سیاستها و ابعاد اجرایی که به موضوع خاص ارتقاء و بهبود وضعیت زنان مربوط می شود می تواند بر عهده این تشکلها قرار گیرد. همچنین این تشکیلات باید بتواند نقش و تأثیر برنامه ها و سیاستها و طرحهای مورد نظر را بر زنان و مردان ارزیابی کند و در واقع نقش نظارت و ارزیابی این برنامه ها به آن محول شود.

نکته مهم دیگر اینکه توجه تشکیلات مورد نظر تنها نباید به برنامه هایی که مشخصا به زن و خانواده مربوط می شود، معطوف باشد، بلکه هر سیاست و برنامه ای که در کشور اجرا می شود قطعا به نوعی با زندگی زنان ارتباط دارد و از این زاویه باید مورد بررسی قرار گیرد.

مثالی از کشور سریلانکا مطرح می کنم. در آن کشور وزارت زنان و وزارت راه با هم ادغام شده است. این موضوع در وهله نخست برای همه ما مایه تعجب است که مباحث زنان چه ارتباطی با موضوع راه دارد. اما توجیه مسؤولین سریلانکا این است که مطالعات اجتماعی در کشورشان نشان می دهد یکی از مشکلات جدی زنان آنجا و از دلایل عقب ماندگی شان مشکل جابجایی به مفهوم کلی است. آنها به طور عام مشکل جابجایی، ارتباطات و رفت و آمد دارند و اگر این مشکل حل شود، قطعا در بهبود وضعیت آنان مؤثر است. این واقعیت نشان می دهد در کلیه ابعاد سیاستگذاری و اجرایی کشور زنان مطرح هستند و هر سیاستی که در هر وزارتخانه ای ـ هر چند به ذهن بعید بیاید ـ بر اقشار مختلف بانوان تأثیر دارد. بنابراین باید ارگانی باشد که این تأثیرات را ارزیابی کند و برای بهبود وضعیت آنها ارائه طریق نماید.

یکی دیگر از ویژگیهای این تشکیلات انجام تحقیقات و مطالعات اصولی، تئوریک و کاربردی در خصوص مبحث زنان و موضوع جنسیت است. در صورتی که چنین مطالعاتی صورت نگیرد طبعا در مراحل سیاستگذاری، برنامه ریزی و نظارت، کاستیها و کمبودهایی از جهت ارائه خط مشی به وجود آمده و مشکل بسیار می شود.

ما به هر صورت برای پیگیری جدی مسایل زنان نیاز به تشکیلاتی داریم که دارای ویژگیهای گفته شده باشد.

آیا اقدامی در جهت ایجاد چنین تشکیلاتی صورت گرفته است؟

این موضوع در محافل مختلف مطرح شده و اخیرا در مورد اشکال گوناگون آن بحث می شود. دو شکل عمده و اصلی که برای این تشکیلات پیشنهاد شده و فعلاً مطرح است، یکی ایجاد سازمان زنان با ریاست معاون رئیس جمهور و یا هر ارگان اجرایی با قدرت دیگری است که در هر صورت مسؤول و ریاست آن در کابینه یا هیأت دولت حضور داشته باشد و این حضور منجر به تأثیرگذاری در سطوح عالی سیاستگذاری و تصمیم گیری کشور شود. در چنین صورتی هنگام طرح کلیه موضوعات مورد بحث در کابینه نقش، تأثیرگذاری و تأثیرپذیری جامعه زنان در آنها مورد دقت قرار می گیرد.

شکل دیگری که اخیرا در زمینه ارتقاء تشکیلات زنان مطرح شده ایجاد شورای عالی زنان است که با حضور نمایندگان ارگانهای ذیربط به وجود آید. اما به نظر نمی رسد چنین تشکیلاتی در صورت تحقق، موفقیت چندانی داشته باشد. زیرا شورا به دلیل تعدد نظرات و افکار بویژه در مسایل زنان قدرت تصمیم گیری ندارد. همچنین فاقد قدرت اجرایی است و بنابراین طرحهای مورد بحث در پیچ و خم اختلاف نظرها گرفتار شده، زمان از دست می رود و کار چندانی صورت نمی گیرد. چنانچه تجربه بسیاری از شوراها طی سالهای اخیر در کشور ما مؤید همین نظر است.

به هر حال باید فکری جدی در این زمینه بشود و این خواست کلیه بانوانی است که در سالهای اخیر چه در بخش دولتی و چه در بخش غیر دولتی به نوعی درگیر مسایل زنان بوده اند.

ان شاءاللّه به زودی شاهد به اجرا در آمدن برنامه ای مبنی بر دیدگاههای اسلام ناب محمدی(ص) در خصوص زنان باشیم. اما سرکار خانم حبیبی، اخیرا دفتر امور زنان اقدام به چاپ نشریه ای به نام «ریحانه» کرده است که ظاهرا قرار است اولین روزنامه زنان در کشور باشد. چه شد که به فکر انتشار ریحانه افتادید؟

در جریان کار اجرایی که بویژه دارای اهداف و شاخصهای فرهنگی است، نیاز به ارتباط مستقیم با مخاطبین برای طرح مشکلات و نیازهای سیستم اجرایی و به تعبیری فراخوان مشارکت فکری، همدلی و هم آوایی کاملاً احساس می شود. به خصوص که کار دفتر امور زنان در ارتباط با مسایل بانوان بوده و در این زمینه شاید بیش از هر زمینه دیگری تنوع افکار، عقاید و متأسفانه برخوردهای سلیقه ای وجود دارد. بنابراین طی سالهایی که در دفتر امور زنان در خدمت بانوان بودیم احساس کردیم برای موفقیت در بسیاری از امور اجرایی مربوط به زنان نیازمند طرح آنها با جامعه بانوان کشور هستیم.

طبعا هر تشکیلات دولتی بدون یاری آگاهانه مردم و مخاطبین خود قادر به موفقیت در امور محوله نیست. مثلاً ما در جریان بسیاری از مراجعات و طرح شکایات زنان در زمینه های مختلف این واقعیت را هر روز بیش از پیش لمس کردیم که باید سطح اطلاعات و آگاهیهای حقوقی، اجتماعی و سیاسی زنان بالا رود تا به طور طبیعی و خودکار از ایجاد بسیاری از مشکلات جلوگیری شود.

به عبارت دیگر انتشار ریحانه با امید برداشتن گامی در تسریع تلاشهای نظام اسلامی برای احراز هویت و حقوق زن مسلمان صورت گرفته است. اگر چه بضاعت اندک است و برای این مهم نیازمند توجه و ارائه رهنمود از سوی همه خواهران بویژه صاحبنظران امور اجتماعی و ارتباطات و مسؤولین و خوانندگان نشریات زنان هستیم.

به نظر شما تعدد نشریات مربوط به زنان چه تأثیری در بهبود شرایط آنان می تواند داشته باشد؟ و آیا این تعدد خود نوعی کار موازی و اتلاف نیرو و سرمایه محسوب نمی شود؟

قطعا چنین چیزی نخواهد بود. هر نشریه ای مخاطبین خاص خود را مطابق با افکار و سلایق مختلف دارد و تنوع نشریات بدون شک موجب افزایش و گسترش روی آوردن زنان به سوی مطالعه خواهد بود. علاوه بر آن، ما نباید اجازه دهیم که شاخص تعدد و تنوع عناوین نشریات ما در ردیفهای زیرین جدول جهانی باشد و به هر حال باید این واقعیت را بپذیریم که به رغم همه شکوفایی این سالها، شاخصهای ما در این زمینه چندان مطلوب نیست. سرمایه گذاری برای مطالعه، تحقیق، بررسی، اطلاع از مسایل مبتلابه روز و مسایل دینی و فرهنگی و ارتقاء سطح آگاهیهای سیاسی زنان هر چند هم عظیم باشد به هدر نخواهد رفت و سرنوشت نسلهای آینده در گرو سرمایه گذاری در همین زمینه است. آنچه مسلم است سرانه روزنامه، نشریات و کتاب در کشور ما بسیار پایین تر از حد مورد انتظار است و هر اقدامی برای افزایش آن یک وظیفه ملی و مذهبی است.

حالا چرا در قالب روزنامه؟

مهمترین انگیزه این است که مطالعه و پیگیری مسایل روز در سبد خرید روزانه خانوار قرار گیرد. به علاوه جای روزنامه ای برای زنان که می تواند برای گروههای زیادی دارای جذابیت باشد در میان روزنامه های کشور خالی است. البته تا رسیدن به موقعیت و شرایط لازم برای انتشار روزنامه، ریحانه به صورت هفتگی منتشر خواهد شد و پس از آمادگی کامل به صورت روزانه در خواهد آمد.

اولویتها در ترکیب و انتخاب مطالب ریحانه چه خواهد بود؟

همانطور که عرض کردم ارتقاء سطح اطلاعات و آگاهیهای حقوقی، اجتماعی و سیاسی بانوان در اولویت نخست ریحانه قرار دارد و تلاش خواهد شد در همه حرکتها از رهنمودهای چاره ساز مقام معظم رهبری الهام گرفته شود.

از سوی دیگر سطح درک و دریافت مخاطبان، ذائقه های مختلف و دیگر ویژگیهای عمومی، سایر ملاکهایی هستند که جهت گیری اساس ریحانه را رقم خواهند زد. ما اعتقاد داریم که زن مسلمان شأن شایسته ای دارد و باید خوراک شایسته او فراهم شود. گاهی دیده می شود که مخاطبان یک رسانه از هر نوع که باشد نسبت به یک محصول فرهنگی و هنری ابراز تکدر می کنند. این بدان معنا است که آن رسانه شأن مخاطبش را در نظر نگرفته و محصولی به او ارائه کرده که مناسب شؤونات و مرتبه اش نبوده است. در اینجاست که تکدر و فاصله بین مخاطب و رسانه پیش می آید. ما واقعا در تمام مراحل تصمیم گیری این محور را در نظر داشته ایم که با استعانت از خداوند، محصولی را به خواننده عرضه کنیم تا او خدای نکرده احساس نکند شأن و مرتبه اش حفظ نشده است.

به هر حال امیدوارم بتوانیم در کنار سایر نشریات زنان گام مثبتی در این زمینه برداریم.

متشکرم و ان شاءاللّه موفق و مؤید باشید.