جای خالی برنامه اقدام و عمل در امور زنان و خانواده دولت سیزدهم

؛توران ولی‌مراد

برنامه اقدام و عمل روشن می کند که چه موضوعاتی را در زمان اجرای برنامه از نقطه موجود تا زمان مشخص از چه راهی به چه نقطه ای خواهند رساند. ندادن یا نداشتن برنامه به معنای اجرای طرح ها پراکنده، بر اساس سلیقه، بدون تعیین اولویت ها و در بازه زمانی نامعلوم خواهد بود، با فرض این که کاری انجام شود.

آرمان ها و ایده آل ها در اسناد بالادستی به هدف تبدیل می شوند، قانون راه را برای دستیابی به اهداف روشن تر می کند و برنامه اولویت ها را نشان می دهد. برنامه اقدام و عمل اولویت های زمان و شرایط مورد نظر را برای اجرا تعیین می کند. سوال این است که برنامه اقدام و عمل دولت سیزدهم در امور زنان و خانواده چیست. این سوال از دولت های قبل هم پرسیده شد و بی پاسخ ماند. عدم ارائه برنامه همه دولت های قبل گواه بی برنامگی آن ها شد؛ و یا شاید برنامه هایی بوده است ولی از این رو که در راستای اسناد بالادستی نظام نبود پنهان بوده است.

چشم انداز[i] و ماموریت[ii] اولین موضوعات مدیریت راهبردی هستند. ماموریت هم همان است که خاص همان دستگاه است و جای دیگری نمی تواند آن را انجام دهد. تعیین هدف[iii] و خط مشی[iv] و راهبردها[v] اهداف کوتاه مدت[vi] و نقشه راه و برنامه ریزی[vii] و به عبارتی برنامه عملیاتی که روشن باشند، می توان گفت که طرح[viii] های در دست کار در مسیری مفید اجرا خواهند شد. هر یک از این موارد اگر روشن نباشند و به عبارتی تبیین نشوند یا در آن ها خلل یا خلآ باشد نشان از ضعف مدیریت و هرز رفتن امکانات در اثر پراکنده کاری و بی نتیجه بودن کار است.

ارائه برنامه برای زنان و خانواده وظیفه کدام نهاد است؟

تهیه برنامه و نظارت و پی گیری جهت اجرا ماموریت معاونت زنان و خانواده ریاست جمهور  است. ماموریت هر دستگاه همان کاری است که اختصاص به همان دستگاه دارد و هیچ نهاد و دستگاه دیگری نمی تواند آن را انجام دهد. به این معنی که اگر معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری از تهیه و دادن برنامه غافل شود نهاد دیگری این مهم را انجام نخواهد داد.

در حوزه زنان و خانواده ماموریت کلیه وزارتخانه ها، دستگاه ها و سازمان های تابعه و نهادها و مراکز آموزشی و پژوهشی بر اساس ماموریت همان نهاد و دستگاه تعیین می شود. بر این اساس ماموریت معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهو تهیه برنامه و پی گیری و نظارت بر اجرای آن توسط سایر نهادها و دستگاه ها است. به همین دلیل است که بر جایگاه ستادی معاونت تمرکز می شود و بر ورود این نهاد به صف نقد وارد است.

از وقتی زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری چنین واحدی شکل گرفته است، یعنی در این سه دهه این واحد ماموریت خود را انجام نداده. دقیقا به این معنی که: برنامه برای اجرای دستگاه ها ارائه نداده است.

در حد و سطح ملی نظارت و پی گیری اجرای برنامه توسط نهادها و دستگاه های اجرا نداشته است.
معاونت خود به حوزه اجرا ورود کرده. به این معنی که به عوض حفظ جایگاه ستادی برنامه ریزی و نظارت وارد کار اجرا و صف شده.
به دلیل ورود به حوزه اجر از انجام وظیفه و ماموریت خود که تهیه و نظارت و پی گیری اجرا توسط دستگاه ها می باشد باز مانده است.

این چرخه معیوب و بسته که خود عامل اصلی برزمین ماندن مشکلات در این حوزه و تکثیر آسیب ها هستند سه دهه است که در معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری انجام می شود. معاونت امور زنان به قدری در ارائه برنامه ضعیف و ناتوان بوده که حتی قانون را نادیده گرفته و اجرا نکرده است. دولت دوازدهم بر اساس قانون برنامه ششم موظف بود برنامه جامع توانمندسازی زنان سرپرست خانوار را تهیه کند، ولی انجام نداد. ورود به اجرا به عوض ارائه برنامه همواره توسط معاونت امور زنان انجام گرفته.

وقتی معاونت وارد اجرا می شود دقیقا به این معنی است که از انجام وظیفه خودش که تهیه برنامه و پی گیری های لازم جهت اجرا است باز می ماند. معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری یک نهاد در حوزه زنان در عرض سایر نهادها نیست که آن ها طرح هایی را اجریی کنند و معاونت هم اجرا کند. معاونت ماموریتش فرای و ورای سایر نهادهاست مانند ماموریت ریاست جمهوری، به همین دلیل است که زیرمجموعه نهاد ریاست جمهوری است.

وظیفه معاونت امور زنان ریاست جمهوری سیاستگذاری برای اجرا، تهیه و ارائه و پی گیری و نظارت بر اجرای برنامه اقدام و عمل، تهیه لوایح و پی گیری آن ها جهت اصلاح قوانین و رفع خلآهای قانونی است. جهت انجام این ماموریت هم تعامل سازنده با سایر قوا، بهره برداری سازمان یافته از پژوهش ها و پژوهشگران و نخبگان، هماهنگ کردن نیروهای مدنی و رسانه ای، و بهره برداری از کلیه امکانات موجود جهت پیشبرد اهداف و در صورت لزوم خلق امکانات لازم می باشد.

برنامه که باشد از کار و پیشرفت آن توسط دستگاه مربوطه گزارش داده می شود نه از انجام کار توسط معاونت. برنامه که باشد دیدار و نشست و ملاقات در گزارش کار نمی آیند که نشست و ملاقات و دیدار ابزار کار هستند نه کار. برنامه که باشد اولویت ها تعیین شده اند و طرح ها بر اساس اولویت ها تهیه و پی گیری می شوند. برنامه و پی گیری که باشد گزارش ها از انجام وظایف دستگاه ها و نهادها عرضه می شود نه خود معاونت.

معاونت ماموریتش تهیه لوایح قانونی لازم، تهیه برنامه و پی گیری و نظارت در اجرای طرح ها توسط دستگاه های مجری است. طرح ها هم از برنامه و مسیر مدیریت راهبردی بیرون می آیند نه از دیدارها و ملاقات ها. آن چه از بیرون به عنوان طرح و برای گرفتن بودجه عرضه می شود آن هم توسط کسانی که دستشان رسیده و رابطه شان برقرار شده؛ حتی رابطه از سفرهای استانی طرح های در راستای با برنامه نیستند. از دیدار و نشست و ملاقات برنامه و طرح بیرون نمی آید جز برای فردی که اطلاعات و اشراف کامل و لازم در حوزه زنان و خانواده را نداشته باشد.

بیش از سه دهه است که واحدهایی در دستگاه های مختلف عهده دار انجام ماموریت در حوزه زنان و خانواده بوده اند. در این سه دهه همواره همه دولت ها گفته اند که طرح هایی را انجام می دهند ولی نه از راهبرد سخن گفته اند و نه برنامه ارائه کرده اند و نه برنامه اقدام و عمل. به همین دلیل کارها هم مقطعی بوده و هم بر اساس سلیقه های شخصی. ماموریت معاونت زنان ریاست جمهوری ماموریت هیچ یک از دستگاه های دیگر نبوده است ولی همواره آن چه انجام شده کارهایی بوده است که وظیفه دستگاه های دیگر بوده است چون در انجام ماموریت خود ناتوان بوده.

آن چه انجام شده کارهایی از جنس خیریه ها و کمیته امدادی بوده است تا امور مساجد و سازمان تبلیغات تا حمایت از سمن ها و تقویت احزاب تا انجام پژوهش و نشر کتاب و دخالت در امور دستگاه های دیگر تا پی جویی ژنی در موش. پراکنده کاری هایی که نتیجه آن بازماندن معاونت زنان از مامویت اصلی و مشخص خود یعنی تهیه برنامه و نظارت و پی گیری اجرا توسط دستگاه ها بوده است.

راهبرد و تاکتیک و هم برنامه و طرح ها باید که بر اساس مراحل مدیریت راهبردی توسط خود دستگاه تعیین شوند. این مسیر که از بیرون بیایند و خواسته های خود را مطرح کنند و طرح بگیرند تا بودجه بگیرند آن هم به وسیله رابط های مرتبط با مرکزی نهادی که امکانات و بودجه را در اختیار دارد نه طرح ها بر اساس برنامه است و نه نفعش ملی. بودجه و امکاناتی که در اختیار است حق مردم است، همه مردم، نه فقط آن ها که دستشان می رسد و راه برایشان باز می شود؛ و نه آن ها که همای سعادت روی شانه شان بنشیند و ارتباطشان برقرار شود.

طرح هایی که بودجه و امکانات را می گیرند تا اجرایی شوند اگر جایشان در مسیر مدیریت راهبردی و بر روال صحیح و بر اساس اولویت و ماموریت دستگاه تعیین نشود امکانات را هرز می دهند و فرصت ها را می سوزانند.

واحدهای متولی امور زنان و خانواده در هر کجا که شکل گرفته اند متناسب با ماموریت دستگاه و شان و جایگاهشان موظف به داشتن برنامه و پی گیری انجام ماموریت های متناسب با دستگاه هستند.

برنامه و طرح بر اساس مدیریت راهبردی

مدیریت راهبردی یک فرایند دائمی است که با تحلیل مسائل و موضوعات مرتبط داخلی و بیرونی و دستیابی به راهبردهای مختلف و تحلیل آن ها شکل می گیرد، و نظارت و کنترل و تیم مدیریتی[ix] از الزامات آن است. بازنگری در راهبردها و تاکتیک ها از الزامات کار است. انتخاب در مدیریت راهبردی حرف اول را می زند، از انتخاب هدف تا انتخاب کارکنان و انتخاب راهبردها و تاکتیک ها که لازمه همه داشتن دانش کافی و اشراف بر موضوع است که همه ابزار این مدیریت هستند. مدیری که ماموریت دستگاه خود را نشناسد و دستیابی و به کارگیری ابزارهای مدیریتی راهبردی خود را بسته باشد نمی تواند نهایت بهره برداری را داشته باشد. مدیری که نظارت و کنترل را تاب نمی آورد و توان کار تیمی را ندارد خود باعث هرز رفتن نیرو و امکانات است.

فرصت سوزی گناه نابخشودنی

هر دولت یک فرصت چهارساله است با مسائل و اولویت هایی که در آن دوره واقعیت دارند. دادن شعار از آرمان ها و ایده آل ها بدون مدیریت نیروها و امکانات با پراکنده کاری های بدون برنامه اقدام و عمل به معنی فرصت سوزی است. آرمان ها به سیاست و سیاست ها به قانون و قانون به برنامه و در نهایت به برنامه عملیات و به طرح تبدیل می شوند تا اجرای طرح ها در مسیر صحیح باشد.

برنامه اقدام و عمل و ارائه گزارش مداوم از آن نشانگر توانایی از اجرا و نظارت در دستیابی به اهداف تعیین شده هستند. برنامه که ارائه شده باشد: اولویت ها روشن است. برنامه اولویت ها را مشخص می کند.

زمانبندی مشخص است. در چه بازه زمانی کدام موضوع از کدام نقطه به کدام نقطه می رسد و گزارش ها میزان دستیابی به نقاط تعیین شده را نشان می  دهد و موفقیت ها یا علل ضعف ها و قوت ها را نشان می دهد.
گزارش کار در ارتباط با برنامه داده می شود و گزارش های خارج از برنامه کارهای بی نتیجه و بی برنامه محسوب می شوند.

دولت ها آمدند و رفتند و در حوزه زنان و خانواده کارنامه های عمل آن ها نشان از بی برنامگی، پراکنده کاری، و اجرای طرح هایی سلیقه ای دارد. طرح هایی که نه در تداوم برنامه های گذشته خود بوده اند و نه جایی برای ادامه داشته اند. پروژه هایی که امکانات را به نام زنان و خانواده گرفته اند ولی در سطح ملی کاری برای زنان و خانواده ها انجام نگرفته. تکثیر آسیب ها در این حوزه گواه است.

دولت ها طرح هایی انجام داده اند که نفعش برای یک فرد یا تشکیلات  و یک تشکل و یا جمعی و جماعتی و جریانی بوده است. حداکثر اگر خیری هم رسانده اند در حد جمعی اندک و در قالب کاری خیریه و کمیته امدادی بوده است نه کاری ملی یا زیرساختی که نفعش به همه ملت برسد و تداوم داشته باشد. معاونت های رئیس جمهور در دولت های مختلف چون در انجام ماموریت خود ناتوان بوده اند خود به اجرا ورود کرده ان

برنامه که باشد شاخص می شود برای سنجش تا بتوان جلوی کارهای سلیقه ای و هرز رفتن امکانات و فرصت سوزی را گرفت.

[i] Vision

[ii]  Mission

[iii]  Goal

[iv] Police

[v] Strategy

[vi] Plan

[vii] Program

[viii] Project

[ix] Board of Directors

خبرگزاری فارس

مهرنیوز