عدالت جنسیتی و وظایف زنان در برابر خانواده
مروری بر فرازهای فرامین اخیر مقام معظم رهبری در دیدار با جمعی از زنان و اشارات ایشان بر فعالیت و مشارکتهای اجتماعی زنان و حضور بدون محدودیت آن‌ها در مناصب مختلف، تحقق عدالت جنسیتی، لایحه «امنیت زنان» و… البته با تاکید بر اهمیت موضوع «خانواده»، حاکی از توجه رهبری به امور یاد شده است و انجامش همت مسئولان و نمایندگان مجلس را می‌طلبد. به گزارش ایسنا، سخنرانی اخیر مقام معظم رهبری در دیدار با جمعی از زنان حول دو محور کلی نقش زن در خانواده و فعالیت اجتماعی و سیاسی زن بیان شد که می‌توان گفت «خانواده» نقطه مرکزی این دایره بزرگ است و از دیدگاه رهبری شرط انجام «هر نوع» فعالیتی توجه به بحث خانواده است؛ کما اینکه در دیدار اخیر خود «خانواده» و «مراقبت از خطر جاذبه‌های جنسی» را دو شرط اساسی هر نوع فعالیت اجتماعی برای زنان برشمردند و نسبت به انهدام خانواده در غرب هشدار دادند.
از سوی دیگر این سخنرانی دربرگیرنده مسائل مهم دیگر اعم از لزوم تحقق «عدالت جنسیتی» و چرایی قائل شدن اسلام به عدالت و نه برابری، برابر بودن زن و مرد در مسئله کرامت و ارزشهای انسانی، لزوم دخالت زنان در امور سیاسی نظیر انتخابات، حضور بدون محدودیت زنان در مناصب مختلف با رعایت امر شایسته سالاری، غافل نشدن زنان از خانه داری و تربیت فرزند و در عین حال کمک مردان در انجام کار منزل و لزوم تدوین مجازاتی سخت برای خشونت خانگی علیه زنان نیز بود.
مسئله زن یکی از نقاط قوت اسلام است
در دیدگاه رهبری «مسئله زن یکی از نقاط قوت اسلام است و نباید تصور شود که ما باید در مسئله زن پاسخگو باشیم» چراکه اسلام مسئله زن را درست برعکس برخورد غرب، منطقی و استدلالی دارد و به اعتقاد فعالان حوزه زن و خانواده علت اینکه می‌توان گفت «زن نقطه قوت اسلام است» آن است که اسلام به نحوی به روی حقوق زنان تاکید کرده که در ادیان و فرهنگ‌های مختلف مسبوق به سابقه نبوده است.
زهرا عباسپور مشاور امور زنانِ دستیار رئیس جمهوری در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در اینباره به ایسنا گفت «اگر حق تحصیل زن، حق اشتغال زن و… در غرب را جزو دستاوردهای غرب در حوزه زنان می‌دانیم با اندکی مطالعه متوجه می‌شویم که ۱۴۰۰ سال پیش و پیش از آنکه این بحث‌های نظری دنیای مدرن ذیل مسئله جنسیت شکل گیرد، اسلام با دقت بر جنسیت، جلوگیری از ظلم جنسیتی را مورد مداقه قرار داده است به طوری که زن محصور در باورِ خلقت پست، ذاتا شر و اساسا نیمه انسان را به انسانی دارای شخصیت حقوقی و برابر در جایگاه انسانی و دارای کرامت ذاتی شمرد اما به دلایل تاریخی این نگاه حقیقی اسلام به زن، در جوامع اسلامی در حاشیه قرار گرفت؛ اما پس از انقلاب اسلامی می‌بینیم که مجددا توسط امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری سعی شد که به سمت ارزش‌گذاری انسانی زن از منظر اسلام پیش رویم و چهره دقیق اسلام در موضوع زن از دل رویکردهای سنتی ماقبل اسلام بیرون کشیده و خالص شود.»
تصویب مجازات سخت برای خشونت خانگی
رهبری خانه را محل آرامش و آسایش زن می‌دانند و در دیدار اخیر نیز همانند گذشته رفتارهای بد شوهر مانند بددهانی یا آسیب زدن جسمی به زن را نکوهیده و تاکید کردند که راه مواجهه با اینگونه آسیب‌های درون خانواده، تصویب قوانین حاوی مجازات سخت است. ایشان حتی به لایحه «امنیت زنان» که قریب به ۱۲ سال معطل تصویب مجلس مانده است اشاره کرده و تصریح کردند «این قانون باید دنبال شود و ما هم سفارش می‌کنیم تا مجازات سختی برای مردانی که محیط خانه را برای زن ناامن می‌کنند، در نظر گرفته شود.» در واقع پس از تاکیدات رهبری در سخنرانی دی ماه سال گذشته مبنی بر لزوم جلوگیری از ظلم به زنان، این دومین بار است که ایشان در دیداری که به مناسبت روز زن ترتیب داده شده است به بحث ظلم به زنان و مشخصا «خشونت خانگی» اشاره می‌کنند اما اینبار شاید اتمام حجت بر افرادی که همچنان منکر ظلم به زن از سوی نزدیک‌ترین افراد خانواده می‌شوند، لزوم تصویب «مجازاتی سخت» برای این مردان را مطرح می‌کند. شاید مخاطب این تاکید و اتمام حجت افرادی هستند که همچنان منکر ظلم به زن از سوی برخی مردان و در درون خانواده هستند و حتی در شرایطی که مرد با ضرب و جرح زن، تقدس خانواده را زیر سوال می‌برد معتقدند جرم انگاری برای این مردان کمکی به بهبود شرایط زندگی نمی‌کند. از سوی دیگر درحالی بیست فروردین سال جاری کلیات لایحه «پیشگیری از آسیب‌دیدگی زنان و ارتقای امنیت آنان در برابر سوء رفتار» به تصویب رسید که از آن زمان تا کنون هیچ خبری از این لایحه نیست و به نوعی مسکوت مانده است؛ هرچند از
دیدگاه کارشناسان مجازات تعیین شده برای خشونت علیه زنان در این لایحه نمی‌تواند آن «مجازات سختی» باشد که رهبری درباره آن صحبت کردند.
زهرا عباسپور مشاور امور زنانِ دستیار رئیس جمهوری در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی به ایسنا گفت «دردآور است که نمایندگان مجلس پس از صحبت‌های اخیر رهبر انقلاب اعلام می‌کنند که لایحه امنیت زنان را مجدد به صحن می‌آورند. چرا که طبق وظایف قانونی، هیئت رئیسه مجلس بعد از اینکه کلیات لایحه امنیت زنان رای آورد، موظف است ظرف سه ماه لایحه مذکور را پس از بررسی در کمیسیون‌های اصلی به صحن بیاورد که اکنون با گذشت بیش از دوبرابر این مهلت زمانی چنین اتفاقی نیفتاد و لایحه به فراموشی سپرده شد.»
عباسپور با اشاره به توییت رئیس فراکسیون زنان و خانواده مجلس شورای اسلامی پس از دیدار با رهبری مبنی بر به جریان افتادن روند بررسی و تصویب لایحه «امنیت زنان»، تاکید کرد «این تخلف هیات رییسه جای بحث دارد. چرا باید بعد از دیدار حضرت اقا رئیس فراکسیون زنان مجلس توییت کند که ما این لایحه را به صحن می‌آوریم؟ . مگر غیر از این وظیفه داشتید؟! این کنش‌های تاخیری در حوزه قانون‌گذاری زنان و اجرا در ساختارهای متولی حوزه زنان هیچ دلیل منطقی و عقلانی ندارد. انجام وظایف متولیان حوزه زنان که نباید پس از سخنان رهبر انقلاب باشد. این نمایندگان باید در خصوص تعلل برای تصویب این لایحه پاسخگو باشند. به نظرم این تعلل متاثر از نگاه‌های سلیقه‌ای برخی از حضرات حوزه تصمیم‌سازی است. اعمال این نگاه‌های سلیقه‌ای در موضوعات زنان باید متوقف شود. هرچند این لایحه هنوز جای کار دارد و به نظر من نمی‌تواند آن قانون‌گذاری سخت مد نظر رهبر انقلاب در رفع ظلم به زن باشد بلکه صرفا در کف مطالبات این موضوع قرار دارد اما با این حال جلوی تصویب همین حداقل‌ها نیز گرفته شد.»
برابری جنسیتی آری اما نه هر برابری!
رهبر انقلاب برابری زن و مرد در مسئله کرامت و ارزشهای انسانی را از مؤلفه‌های منطق قوی و عقلانی اسلام می‌دانند و اما در عین حال معتقدند از آنجا که زن و مرد با توجه به امکانات و ظرفیت‌های جسمی و روحی خود وظایف متفاوتی دارند؛ شعار «برابری جنسیتی» که برخی به صورت مطلق بیان می‌کنند غلط، و آنچه صحیح است «عدالت جنسیتی» است. اما علت این امر چیست؟ چرا اسلام در برخی مسائل قائل به عدالت و نه برابری جنسیتی است؟
مهدی تکلو پژوهشگر مطالعات جنسیت و جامعه معتقد است که برابری جنسیتی یک رویکرد گفتمانی است که مختصات خود را دارد، برابری جنسیتی عمدتا یا در «ورطه تشابه» یا در «بازی برابری تعدادی» می‌افتد. تکلو به ایسنا گفت «ورطه تشابه به این معنا که مصداق و عین چیزی که در اختیار مرد هست را می‌خواهد در اختیار زن قرار دهد و تفاوت‌های ذاتی و تکوینی زن و مرد را لحاظ نمی‌کند. بازی برابری تعدادی نیز به این معناست که برابری جنسیتی معتقد است در هر عرصه‌ای دقیقا باید تعداد برابری از زنان و مردان باشند. اما رویکرد عدالت جنسیتی در عین اینکه این میزان برابری یا گاهی برابری تعدادی و گاهی تشابه مصداقی حقوق زن و مرد را انکار نمی‌کند اما معتقد است که همیشه و در همه عرصه‌ها این امر درست نیست.»
توران ولی مراد فعال حوزه حقوق زنان گفت «در جامعه ما، برخی برای تحقق عدالت جنسیتی انقلت می‌آورند و آن را مساوی با «برابری جنسیتی» می‌داند و این در حالیست که جمهوری اسلامی ایران مبدع مساله «عدالت جنسیتی» در کنفرانس پکن سال ۷۴ بود. عدالت جنسیتی بر مبنای اصل عدالت اسلامی است. آن‌هایی که در این امر تشکیک و موضوع را منحرف می‌کنند موظف‌اند خود را با موضوعات مد نظر ولی فقیه منطبق کنند چراکه فصل الخطاب ما فرمایشات ایشان است. »
زهرا عباسپور مشاور امور زنانِ دستیار رئیس جمهوری در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی، در اینباره به ایسنا گفت «وقتی برابری جنسیتی مدنظر غرب را بررسی کنیم به این نکته می‌رسیم که در خود غرب هم استراتژی‌های مختلفی برای قائل شدن و پافشاری به برابری جنسیتی یا تمرکز و دیدن تفاوت‌های زن و مرد وجود دارد و این استراتژی‌های مختلف باعث شده که غربی‌ها هم به روی تمرکز بر تفاوت‌های جنسیتی میان زن و مرد و یا قائل شدن به برابری جنسیتی، اختلافات و تعارضاتی داشته باشند. به طوری که برابری جنسیتی اگر به معنای ندیدن تفاوت‌های جنسیتی باید حتی هنوز هم در غرب یک چالش بوده و گفتمان یک دستی نیست به طوری که در خود غرب نیز برخی از جنبش‌های فمینیستی بر روی این نقطه ایستاده‌اند که باید تفاوت‌های جنسیتی زن و مرد دیده شود.»
منیره افشین‌پور فعال حوزه زنان نیز در این باره به ایسنا گفت «برابری جنسیتی در واقع روکش به ظاهر زیبایی است که خیلی از زنان فکر می‌کنند از طریق آن می‌توانند به حقوق از دست رفته خود برسند در حالی که در اصل «برابری جنسیتی» ظلم به زن است. تصور کنید زنی که خالق، وظیفه و لطف مادری و فرزندآوری را بر عهده او گذاشته است باید به مثابه یک مرد کار کند. اینها مصداق به ظلم است. »
اهمیت دخالت زن در امور سیاسی هنوز بر سر حضور زنان در وزارتخانه‌ها می‌جنگیم
رهبری اما در سخنرانی اخیر خود به حق و تکلیف زنان برای دخالت در سیاست و مقدرات اساسی کشور و نقش زنان در شناخت نامزدهای انتخاباتی و تشویق به حضور در پای صندوق‌های رأی نیز اشاره کردند «بر اساس روایات، پرداختن به امور جامعه از جمله اهتمام به امور مسلمین مانند مسئله امروز غزه، وظیفه همگان است، بنابراین در احساس وظیفه و مسئولیت عمومی، تفاوتی بین زن و مرد وجود ندارد.» ایشان همچنین خطاب به زنان حاضر در دیدار گفتند «مهمترین نقش شما در داخل خانه و ترغیب کردن همسر و فرزندان به فعال بودن در مسئله انتخابات و تحقیق درست است بخصوص که زنان در برخی مسائل از جمله شناخت اشخاص و راهبردها و جریان‌ها، دقیق‌تر و ظریف‌تر از مردها به صحنه نگاه می‌کنند.» رهبری همچنین با اشاره به وجود سؤال‌هایی درباره حضور زنان در مشاغل گوناگون و مدیریت‌های اجتماعی و دولتی، تأکید کردند که در این عرصه نیز مسئله جنسیت مطرح نیست و هیچ محدودیتی برای حضور زنان وجود ندارد و تنها ملاک واگذاری مسئولیت‌های اجتماعی و سیاسی به زنان و مردان شایسته سالاری است. ایشان تاکید کردند «در جایی مانند وزارت یا نمایندگی مجلس اگر بانوی مجرّب و کارآمد بهتر و شایسته‌تری وجود دارد، از نظر اسلام هیچ محدودیتی برای تصدّی او وجود ندارد.»
در این راستا مهدی تکلو، پژوهشگر مطالعات جنسیت و جامعه ضمن هشدار درباره اینکه زن نباید بهانه و ابزار نزاع‌های سیاسی شود، به ایسنا گفت «بهره‌کشی از مسائل زنان و شبهات مربوط به زنان و میزان حضور زن در کابینه همگی جنبه‌هایی است که زن را ابزار و زینت و شیء می‌کند. مقام معظم رهبری نیز بر اراده و اثرگذاری زن و تعیین‌کنندگی زن در نظام سیاسی کشور تاکید دارد. رهبری از زنان دعوت می‌کند که عرصه انتخابات را رها نکنند و عرصه انتخابات را از این جهت که مشخص کنید چه کسی صلاحیت بیشتری دارد، چه کسی مناسب‌تر است و سخنان چه کسی منطقی‌تر و واقعی‌تر به‌نظر می‌رسد ورود کرده و به تشخیص و انتخاب بهتر کمک کنند. این امر به رسمیت شناختن و باور کردن اراده مستقل زن است. زن باید در سرنوشت نظام سیاسی سهیم
باشد.»
زهرا عباسپور مشاور امور زنانِ دستیار رئیس جمهوری در پیگیری حقوق و آزادی‌های اجتماعی در این باره معتقد است «باید مبتنی بر شایسته سالاری مشارکت سیاسی در انتخابات داشته باشند و وارد عرصه‌های تصمیم‌سازی کشور شوند. با این حال آنچه رهبری در این باره می‌فرمایند با آنچه در کشور در حوزه اجرا اتفاق می‌افتد فاصله دارد. مسئولان باید پاسخگو باشند که چرا علیرغم وجود زنان شایسته، شاهد حضور و مشارکت سیاسی پایین زنان در عرصه تصمیم‌سازی کشور هستیم؟ به نظر می‌رسد همین نگاه‌های تنگ نظرانه سیاسی و نگاه‌های تک بعدی به حوزه زنان عامل‌عدم دستیابی به این نقطه آرمانی مطرح شده از سوی رهبر انقلاب است.»
وی معتقد است «در دی ماه سال گذشته حضرت آقا درباره ساحت تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری زنان تاکید داشتند و گفتند باید درباره چگونگی ورود زنان به ساحت تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی سیاسی فکر کرد اما از آنجا که بخشی از ساحت حکمرانی ما به یک غفلت و بدسلیقگی و عقب ماندگی فکری نسبت به بیانات رهبر انقلاب دچار است، تا کنون از این مسئله عبور کرده است.»
منیره افشین‌پور فعال حوزه زنان نیز معتقد است «هنوز داریم بر سر حضور زنان شایسته و توانمند در عرصه‌های مختلف از جمله مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجلس خبرگان رهبری و وزارتخانه‌ها و… می‌جنگیم. درحالی که اینها از ابتداییات انقلاب اسلامی بود. باید گفت هنوز فهم دقیق و اصولی از انقلاب اسلامی نسبت به مساله زنان ایجاد نشده است.»
افشین‌پور درباره تاکیدات رهبری بر مساله کنشگری زنان در انتخابات و امور سیاسی، خاطر نشان کرد: معتقدم ایده واقعی رهبران انقلاب اسلامی ایران در مقوله زن و خانواده هنوز در جامعه ما محقق نشده است. ما نیاز به یک نوسازی در جامعه داریم که مسیر این نوسازی از دل جامعه بیرون آید. این مسیر نوسازی را بانوان طبقه متوسط جامعه می‌توانند بیش از هر کسی هموار کنند. متاسفانه ما درون جامعه زن مستقل سیاسی به ندرت داریم.
توران ولی‌مراد فعال حوزه زنان نیز با اشاره به تاکید رهبری به نامحدود بودن فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی و مدیریتی زنان با رعایت دو اصل خانواده و مراقبت از خطر جاذبه‌های جنسی، به ایسنا تاکید کرد «ایشان رسما از فعالیت زنان در وزارت نام می‌برند و این در حالیست برخی جریانات فکری و افراد به اسم اسلام همه این راه‌ها را به روی زنان بسته‌اند و به اسم اسلام این ممانعت را ایجاد می‌کنند.
درحالی که به گفته رهبری در جهان دو جریان غرب و اسلام نسبت به مسائل زنان داریم و جریان اسلام با خوانش انقلاب اسلامی است. رهبری مسئله نامحدود بودن فعالیت زنان را با رعایت دو شرط اساسی مطرح می‌کنند و این یعنی افراد اجازه ندارند راه را در تمام سطوح مثل مدیریت‌های عالی بر زنان ببندند.»
تاریخ انتشار : ۱۹ دی ۱۴۰۲