روز جهانی زنان

طی دهه‌های اخیر، در پرتو گسترش روزافزون مباحث حفظ و ترویج احترام به‌ حقوق و آزادی‌های بشر که می توان از آن به عنوان احترام به «کرامت انسانی» یاد کرد، دفاع از حقوق انسان به‌طور چشمگیری مورد توجه قرار گرفته است.
روز جهانی زن- مرتضی قهرمانی *
موضع حمایت از حقوق زنان که در جوامع گوناگون با اشکال متنوع‌ مورد بحث و ممارست قرار گرفته است، امروز به یکی از دغدغه‌های جهانی تبدیل شده است. مقابله با اعمال‌ خشونت علیه زنان طی جلسات و گردهمایی‌های منطقه‌ای و بین المللی با دستاوردهای مهمی همراه شده است و سازمان ملل متحد را می توان پیشرو در ترویج و تحقق چنین حرکتی دانست.
از آنجا که زنان همواره، در شمار قربانیان آشکارترین تعرض علیه حقوق انسانی‌شان در جریان جنگ‌ها و تروریسم قرار داشته‌اند، نقش زنان در ترویج ‌صلح در جهان و اقدامات جهانی برای تحقق آن به یکی از اصول مهم توسعه پایدار تبدل شده است.
در جریان جنگ‌های خونین نژادی در بالکان که در پی نابودی نظام‌های کمونیستی‌ و تجزیه یوگوسلاوی سابق گسترش یافت و همچنین جنایاتی که گروههای تروریستی نیابتی علیه زنان و دختران به ویژه اقلیتهای قومی – مذهبی مرتکب شدند، عرصه دهشتناکی از اعمال خشونت‌های سازمان‌ یافته قومی علیه زنان شکل گرفت، که بیش از پیش اهمیت پرداختن به این موضوع را روشن کرد.
هر چند زنان در شکل‌گیری درگیری‌ها و جنگ‌ها در جهان کمتر نقش داشته‌اند، ولی‌ بدون تردید آنها بیشترین هزینه‌های انسانی را در ایفای نقش‌های مادری-همسری- فرزندی پرداخته‌اند. آسیب‌پذیری‌های زنان در عرصه خشونت، سبب‌ شده تا اینک جریان پرقدرتی از مباحث جهانی در سازمانهای بین المللی، منطقه ای، ملی و به ویژه در قالب سازمانهای مردم نهاد برای کاهش دردها و مصیبت‌های آنان شکل بگیرد.
واقعیت این است بدون درگیر کردن زنان در سطوح مختلف فعالیت‌های‌ اجتماعی، بدون مشارکت فعال و مؤثر سیاسی- اقتصادی-اجتماعی- فرهنگی آنان و بدون تغییر در نگرش‌ها و باورها، آداب و رفتارها نسبت به زنان حمایت‌ عملی و اجرایی از حقوق انسانی زنان به‌ویژه در عرصه منازعات مسلحانه شکل‌ نخواهد گرفت.
این مهم عزم استوار ملی و جهانی و بهره‌گیری از همه ظرفیت‌های‌ جامعه سیاسی و جامعه مدنی را الزامی می‌سازد که امروز امید تحقق این امور در گرامیداشت «روز جهانی زنان» تجلی یافته است.
روز جهانی زنان (International Women&#۳۹;s Day) در بسیاری از کشورهای جهان جشن گرفته می شود. این روزی است که زنان بدون توجه به تقسیمات ملی، قومی، زبان شناختی، فرهنگی، اقتصادی یا سیاسی به رسمیت شناخته شده اند. روز جهانی زنان ابتدا از فعالیت جنبش های کارگری در اواخر قرن بیستم در آمریکای شمالی و در سراسر اروپا ظاهر شد.
از آن سال ها به بعد، روز جهانی زن تدریجا حرکتی با یک بعد جهانی با موضوع توجه به حرمت و جایگاه انسانی زنان در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه تلقی شده است.
جنبش بین المللی رو به رشد زنان که به واسطه چهار کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد تثبیت یافته است، در تبدیل این رویداد به عنوان نقطه مشترک برای حمایت از حقوق زنان و مشارکت آنان در عرصه های سیاسی و اقتصادی موثر بوده است.
منشور ملل متحد، که در سال ۱۹۴۵ امضا شد، اولین توافقنامه بین المللی در بردارنده تضمین اصل برابری زنان و مردان بود. از آن به بعد، سازمان ملل متحد به ایجاد یک میراث تاریخی از استراتژی ها، استانداردها، برنامه ها و اهداف مورد توافق بین المللی برای پیشبرد وضعیت زنان با تاکید بر «حیثیت و کرامت انسانی» در سراسر جهان محسوب شده است.
در طول این سالها، سازمان ملل متحد و ارگانهای تخصصی وابسته به آن مشارکت زنان را به عنوان شرکای برابر با مردان در دستیابی به توسعه پایدار، صلح، امنیت و احترام کامل به حقوق بشر ترویج کرده اند. توانمندسازی زنان همچنان یکی از ویژگی های اصلی تلاش های سازمان ملل برای حل مشکلات اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در سراسر جهان است.

* نگاهی تاریخی به فعالیتهای زنان
در سال ۱۹۰۹ اولین روز ملی زن در ۲۸ فوریه در ایالات متحده معرفی شد. حزب سوسیالیست آمریکا در آن سال به مناسبت گرامیداشت اعتصاب کارگران پوشاک در سال ۱۹۰۸ در نیویورک مراسمی را برگزار کرد، روزی که زنان علیه شرایط دشوار و تحقیر کننده کار، اعتراض کردند و مورد هجوم نیز قرار گرفتند.
۱۹۱۰ جمعیت سوسیالیست بین المللی که در کپنهاک گرد هم آمده بودند روز جهانی زنان را در قالب یادمانی بین المللی مورد موافقت قرار دادند تا به جنبش حقوق زنان احترام گذاشته شود و منبع حمایتی باشد برای دستیابی زنان به حق رأی. این پیشنهاد با تصویب به اتفاق آرای افراد شرکت کننده در این کنفرانس از ۱۰۰ زن از ۱۷ کشور از سراسر جهان همراه شد که به انتخاب سه زن اول در پارلمان فنلاند منجر شد. تا آن زمان نیز هیچ روز مشخصی برای روز جهانی زن مشخص نشده بود.
۱۹۱۱ در نتیجه ابتکار کپنهاگ، روز جهانی زنان برای اولین بار (۱۹ مارس) در اتریش، دانمارک، آلمان و سوئیس، جایی که بیش از یک میلیون زن و مرد در مراسم راهپیمایی حضور داشتند، مشخص شد. علاوه بر برخورداری از حق رأی دادن و برخورداری از مناصب عمومی برای زنان، آنها خواستار حقوق زنان برای کار، آموزش حرفه ای و پایان دادن به تبعیض در برخورداری از کار و اشتغال شدند.
در سال ۱۹۱۴ روز جهانی زنان به عنوان مکانیسمی برای اعتراض به جنگ جهانی اول تبدیل شد. به عنوان بخشی از جنبش صلح، زنان روس در آخرین روز یکشنبه ماه فوریه، اولین روز بین المللی زنان کشور خود را برگزار کردند. در دیگر نقاط اروپا، در حدود ۸ مارس سال بعد، زنان برای اعتراض به جنگ یا ابراز همبستگی با دیگر فعالان عرصه حقوق زنان و صلح، راهپیمایی کردند.
۱۹۱۷ در مخالفت با جنگ و پرهیز از خشونت، زنان در روسیه مجددا در آخرین یکشنبه ماه فوریه اعتراض و اعتصابی به نام «نان و صلح» را برگزار کردند (مصادف با ۸ مارس). چهار روز بعد «سزار» و دولت موقت به زنان حق رأی دادن را اعطا کردند.
۱۹۷۵ به عنوان سالی بین المللی با موضوع زنان شکل می گیرد و سازمان ملل روز جهانی زن را در روز ۸ مارس جشن گرفت.
۱۹۹۵ اعلامیه پکن (Beljin Decleration) و برنامه عمل (Platform for Action)، نقشه راه تاریخی امضا شده توسط ۱۸۹دولت از سراسر دنیا، بر ۱۲ حوزه مهم مورد نگرانی بشریت متمرکز بود و جهانی را در نظر می گرفت که هر زن و دختری می تواند انتخاب های آزادانه و عادلانه خود را انجام دهد، مانند مشارکت در سیاست، تحصیل، داشتن درآمد و زندگی در جوامع بدون خشونت و تبعیض.
۲۰۱۴ پنجاه و هشتمین جلسه کمیسیون مقام زن (CSW۵۸) – گردهمایی سالانه دول برای بررسی مسائل ضروری مرتبط با امور زنان از جمله برابری جنسیتی و حقوق اجتماعی، سیاسی و فرهنگی زنان، همراه با تمرکز بر «چالشها و دستاوردها در اجرای اهداف توسعه هزاره (Miliennum Development Goals) برای زنان و دختران » بود. ارگانهای وابسته به سازمان ملل متحد و سازمانهای غیر دولتی معتبر از سراسر جهان، پیشرفت و چالش های پیش روی تحقق هشت هدف هزاره توسعه هزاره را مورد بررسی قرار دادند. اهداف توسعه هزاره نقش مهمی در استمرار توجه و ایجاد منابع برای برابری جنسیتی و توانمند سازی زنان دارد.
۲۰۱۵ سالی بود که دول عضو سازمان ملل متحد، برنامه عمل توسعه پایدار و ۱۷ مورد از اهداف توسعه پایدار را تصویب کردند. هدف شماره ۵ این برنامه مربوط به «نیل به برابری جنسیتی و توانمندسازی همه زنان و دختران» است.
نقش سازمانهای بین المللی از جمله سازمان ملل متحد و نهادهای وابسته به آن از جمله یونسکو، یونیسف و شورای حقوق بشر و همچنین سازمانهای غیر دولتی و سازمان های محلی زن بنیاد، در تاکید و توجه به توانمندسازی زنان در عرصه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و سلامت و ایجاد فرصتهای آموزش و دسترسی آنان به آگاهی، مهارت و ایجاد اعتماد به نفس برای افزایش کارایی در فرایند توسعه و تقویت روحیه و احساس امیدواری زنان در مشارکت در تصمیم گیری ها بسیار مورد توجه بوده است.
خشونت علیه زنان از جمله تروریسم هویت و جایگاه زنان را چه به عنوان مادران و چه همسران مورد تخریب قرار داده است. تحمیل تجاوزات جنسی، بردگی جنسی، ازدواج های اجباری، حاملگی های اجباری، تغییر اجباری دین و مذهب، جدایی از فرزندان، و اقدامات کاهنده آرامش و امنیت روحی و روانی آنان از جانب گروههای تروریستی و افراط گرایان مسلح، مصیبت های آشکاری است که همواره در مناطقی از دنیا از جمله، نیجریه، افغانستان، یمن، سوریه، عراق، سومالی و سودان گزارش می شود.
بر این اساس، فعالیت و اشتغالات سازمانها و انجمن های مردم نهاد حمایت از حقوق قربانیان تروریسم در حفاظت از جایگاه و شأن زنان آسیب دیده از اقدامات تروریستی چه در سطح ملی و چه بین المللی، در اولویت نهادینه کردن فرایند تخصصی توجه به این موضوع با ابزار شناسایی و تایید آثار مخرب و ماندگار خشونت بر روح و روان این گونه زنان است.
همه جوامع ملی و بین المللی می بایست در اتخاد و ترویج رویکرد «توانبخشی زنان» مصوب سازمان ملل متحد مورد تشویق و ترغیب قرار بگیرند و همچنین با تشویق همه دولتهای مستقل جهان بر توجه به زنان آسیب دیده از حوادث تروریستی و اعمال توانمندسازی نسبت به این گونه زنان در قالب ایجاد برنامه عمل در قالب « سازمان جهانی توانمند سازی زنان»، در گام بعدی در راستای نیل به تکامل تخصصی کردن این فرایند تلاش کرد.

* دانشجوی دکترای حقوق بین الملل